Polska etniczna, czyli o Polakach z Polski i Ziem Zachodnich

To co przytoczyłeś nie dowodzi, że Mazurzy to tylko szlachta mazowiecka, a nie cała ludność Mazowsza. Jedno nie wyklucza drugiego. Wciąż będę obstawał przy swoim.

Jak dla mnie nie ma co dalej tego tematu kontynuować. Wszystko jest przecież jasne. Wróćmy zatem do tematu przewodniego.

------------------------------------------------------------------------------------


Śląsk Cieszyński

Jeśli mówimy już o Czechach, to grzechem nie byłoby wspomnieć o Śląsku Cieszyńskim, a dokładnie jego lewobrzeżnej części, zwanej Zaolziem. Temat Polaków stamtąd jest chyba najczęściej poruszanym tematem dotyczącym ludności polskiej poza granicami Polski. Pewnie dlatego, że wiele znanych osób pochodzi z tamtej krainy (Buzek, Młynkowa, nie Mlynkova czy Farna) oraz, że żywioł polski wciąż jest tam w niezłym stanie.

Historyczna granica Śląska Cieszyńskiego na południu biegnie rzeką Ostrawicą. Na pół dzieli Ostrawę, położoną na Morawach (lewy brzeg rzeki) oraz na Śląsku (tzw. Ostrawa Polska lub Ostrawa Śląska; prawy brzeg rzeki), oraz dzisiejsze miasto Frydek-Mistek – Mistek znajduje się na Morawach, a Frydek na Śląsku.

W okresie międzywojennym, w 1918 roku, polskie wojsko zajęło całe północne Zaolzie z powodu zamieszkiwania go przez przytłaczającą polską większość. Lecz w 1919 roku wojska czechosłowackie podstępnie zajęły nasze terytorium i włączyły je do Czechosłowacji. Na marginesie dodam, że to chyba jedyne jako takie walki jakie armia czeska prowadziła przed wojną, bo jak wiemy ani Niemcom, ani wprowadzaniu komuny nie oparli się wcale. Dopiero w 1938 roku, Polakom udało się przywrócić tą polską ziemię do macierzy. Niestety nie na długo, ponieważ jak wiemy w 1945 znowu podzielono Śląsk Cieszyński i po raz kolejny opuszczono własnych rodaków.

Ludność Polska w praktyce, w mniejszej lub większej liczbie zamieszkiwała cały obszar Śląska Cieszyńskiego. Polską mowę, a dokładnie gwarę cieszyńską i jabłonkowską, dialektu śląskiego można było do wybuchu II wojny światowej usłyszeć nawet nad samą Ostrawicą, czyli na ziemiach, do których Polska nie rościła pretensji terytorialnych. Nie rościła, co nie znaczy, że tam Polaków nie było. Owszem byli, może w niezbyt dużej liczbie, ale jednak. Niech świadczy o tym, że 15% mieszkańców Ostrawy, a dokładnie jej śląskiej, prawobrzeżnej części to Polacy. Dlatego ta dzielnica miasta zwana była Ostrawą Polską. Obecnie, żeby nie kojarzyło się to z nami, zmieniono nazwę na Ostrawa Śląska. Najbliższe okolice Ostrawy były w gruncie rzeczy licznie zamieszkane przez Polaków. Oczywiście, nie byliśmy tam większością, ale były gminy, gdzie to żywioł czeski był w mniejszości. Przypominam, że mówimy o obszarze, który NIGDY nie był w granicach Polski (no może za Chrobrego, ale to się nie liczy). Podobnie wyglądały stosunki ludnościowe w dawnym powiecie frydeckim, czyli w okolicach Frydka. Tam osoby polskojęzyczne stanowili niewielki odsetek, mniej więcej na poziomie +/- 10%. Tamtejsza ludność polska jest tak samo autochtoniczna jak czeska. Mimo tego, można stwierdzić, że żywioł polski był dominujący. Sytuacja zmieniła się gdy Śląsk Cieszyński wraz z Czeskim Cieszynem znalazł się w granicach niepodległej Czechosłowacji, a na te ziemia napływała masowo nowa ludność czeska. Wielu Polaków wyjechało wtedy do Polski.

Szkoda, że gdy mówi się o Polakach z Zaolzia, nie wspomina się, że polski obszar etniczny sięgał jeszcze dalej. Właśnie do samej granicy z Morawami. Tamtejsi Polacy (z terenu między Ostrawą a Frydkiem), mimo, że starali się utrzymywać polską świadomość narodową, z biegiem lat ulegli bardziej licznemu żywiołowi czeskiemu. Czysto czeski obszar rozpoczynał się na południe od Frydka, w górach Beskidu Morawsko-Śląskiego. Obecnie garstka z ówczesnych Polaków przetrwała.

Etnograficznie, tamtejsi Polacy to Wałasi Śląscy, Wałasi Frydeccy oraz Jacki Jabłonkowskie. Wszyscy byli Ślązakami, którzy posługiwali się różnymi lokalnymi gwarami. Wałasi Śląscy i Frydeccy posługiwali i posługują wciąż gwarą cieszyńską dialektu śląskiego, zaś Jacki Jabłonkowskie gwarą jabłonkowską. Wałasi nie mają nic wspólnego z Wołosami z Rumunii. Nosili oni strój cieszyński. Jacki nosili strój jabłonkowski. Obecnie jeżyk polskie w formie gwarowej jeszcze jest żywy, chociaż ulega silnym wpływom czeskim. Za taką sytuację odpowiedzialne są między innymi mieszane małżeństwa i napływ Czechów.

Zdecydowanie lepiej sprawy polskie się mają, na terenach, które przed wojną były włączone do Polski oraz były zamieszkiwane przez zdecydowaną większość polską. Mowa o okolicach Jabłonkowa, Cieszyna, Karwiny oraz Orłowej. Na przykład w Orłowej, przed I wojną, Polacy stanowili 95% populacji! Te ziemie były etnicznie polskie. Polski żywioł je zdominował. Można nawet zaryzykować stwierdzenie, że Zaolzie (w granicach z 1938) jest równoprawną częścią Polski, i nie ma co się oszukiwać, obecnie nam zagrabioną.

Dzięki wszystkim za odpowiedź a propos Litwinów Pruskich. Jak najszybciej postaram się odnaleźć te źródła :)

--------------------------------------------------------------------------------


Ziemia Czadecka

Sąsiednią dla Śląska Cieszyńskiego krainą etnicznie polską, zamieszkaną dawno temu przez Polaków jest zapewne mało komu znana Ziemia Czadecka. Ów kraina to niewielki obszar na styku Beskidu Żywieckiego, Śląskiego, Morawsko-Śląskiego oraz Gór Kisuckich. W całości położony jest na Słowacji. Jego głównym ośrodkiem jest miasto Czaca, położone nieopodal Żyliny. Drugim ważnym miastem jest Turzówka (czytaj Tur-zówka, słow. Turzovka).
Ziemia Czadecka, występująca na Słowacji jest krainą historyczną związaną ze Śląskiem lingwistyczne (choć wpływy małopolskie były również bardzo wyraźne) oraz etnograficznie.

Ludność zamieszkująca Ziemię Czadecką to Górale Czadeccy, z grupy Ślązaków to jedna z wielu grup etnograficznych polskiej góralszczyzny. Ci bez wątpienia Polacy, niejako odcięci przez góry od właściwej Polski, posługiwali się specyficzną gwarą czadecką, dialektu śląskiego. Jednak wpływy z sąsiedniej Żywiecczyzny (Małopolska) są również mocno widoczne. Tak samo wpływy języka słowackiego. Górale Czadeccy z pochodzenia są Ślązakami, jednak od typowych Ślązaków znacznie się różnią. Wszystko przez zróżnicowaną gwarę oraz specyficzne miejsce zamieszkania.

Niestety, trzeba przyznać, że to co napisałem wcześniej można dzisiaj opisać w czasie przeszłym. To już historia, która nie powróci. Otóż tamtejsza ludność polska, przez wszystkie wieki, począwszy od XVI wieku, gdy zasiedlono te ziemie, ta autochtoniczna ludność była najpierw poddawana surowej i agresywnej madziaryzacji, a następnie również brutalnej słowakizacji. To nieszczęsne miejsce zamieszkania… Do XIX wieku, w Czacy a także w innych osadach, można było usłyszeć polską mowę. Niestety wraz ze wzmożeniem tępienia polskości przez węgierskie władze, większość Górali Czadeckich wyjechała na nowe, bogate ziemie południowej Bukowiny (pogranicze ukraińsko-rumuńskie), gdzie ich potomkowie żyją do dnia dzisiejszego. Inni wyjechali do Jugosławii.

Chichotem losu jest fakt, że właśnie Wychodźstwo z Czadeckiego miało kapitalne znaczenie dla uratowania polskości tej grupy etnograficznej, w sytuacji, gdy Polska ostatecznie nie odzyskała żadnego fragmentu Czadeckiego. Trzeba zaznaczyć, że podobnie jak okolice Ostrawy i Frydka, tak samo okolice Czacy NIGDY nie były w granicach Polski. Od zawsze ci Polacy byli odcięci od krewnych zza Beskidów. Odnośnie do najnowszej historii, polska działalność narodowa zainicjowana w Czadeckiem w 1888 r. została przez władze węgierskie udaremniona. Natomiast poza epizodem w 1918 r., fragment Skalitego, Czarnego Beskidzkiego i Świerczynowca należał do Polski w latach 1938-39.

Obecnie do dzisiaj istnieją resztki z dawnych polskich osad – są one skansenem Muzeum Wsi Kisuckiej. W dzisiejszych czasach żaden autochtoniczny Polak nie zamieszkuje już tych ziem. Potomkowie dawnych Górali Czadeckich, którzy zostali repatriowani z Rumunii na nasze Ziemie Odzyskane żyją tam do dnia dzisiejszego. Są zrzeszeni w Oddziale Górali Czadeckich Związku Podhalan.

SPISZ I ORAWA


To już ostatni region, który będzie przeze mnie opisany, a to dla tego, że raczej innych miejsc występowania Polaków na zachodzie i południu nie ma. Tym razem przedstawię pokrótce Spiszaków i Orawiaków. To dość specyficzna i różnorodna polska ludność góralska (choć sami się za górali nie uważają), zamieszkująca odpowiednio Spisz i Orawę, czy 2 z 4 głównych krain tatrzańskich (pozostałe to Podhale i Liptów).

Spisz, to kraina geograficzna i historyczna, która przez pewien czas, a dokładnie od XV wieku do 2 połowy XVIII wieku należała do Polski, jako tzw. „zastaw spiski”. Zastaw spiski to kilka miasteczek oraz Zamek Spiski, który wraz z niespłaceniem długu przez Węgrów trafił do Polski na stałe. Potem ukradli go nam Austriacy w okresie zaborów. To tak pokrótce polska historia Spisza. Jako ciekawostkę jeszcze mogę napisać, że Zamek Spiski to jeden z największych zamków w Europie. Spisz obecnie w znakomitej większości znajduje się na terenie Słowacji, tylko niewielka część jest w Polsce. Główne miasta i miasteczka to: Niedzice (Polska), Kieżmark i Lubowla (Słowacja). Ale od historii Spisza, która w sumie nie miała zbyt dużego wpływu na lokalną ludność i jej świadomość narodową, ciekawsze jest kim są wspomniani Spiszacy.

Otóż etnograficznie oraz historycznie Spiszacy to Polacy posługujący się gwarą spiską, dialektu małopolskiego, języka polskiego. Posiadają własny strój ludowy spiski. Ciekawostką jest, że nie uznają siebie za górali, tylko za samych siebie. Spiszacy to Szpiszacy – najprościej mówiąc. Gwara spiska do dziś jest tam w normalnym, niezmienionym od wieków użyciu. Pierwotnie, gdy żywioł polski był wszędzie silniejszy, każdy Spiszak czuł się Polakiem. Dzisiaj, po wielu wiekach dominacji słowackiej: języka słowackiego, władz słowackich, wielu ze Spiszaków uważa się za Słowaków. Znają język słowacki jako swój ojczysty i pierwszy. Ulegli dobrowolnej słowakizacji. Chociaż nie wszyscy. Nie wiem dokładnie ilu Spiszaków czuje się Polakami, ale na pewno mniejsza część. Spiszacy do dziś, nawet ci, którzy nie porzucili polskości zamieszkują okolice Kieżmarka i Lubowli. Są także tacy, którzy nie przyznają się do żadnej z dwóch narodowości, zachowując własną spiską odrębność. Do II wojny światowej, ziemie te na południe od Pienin, aż do Kieżmarka zamieszkiwała ludność polska. Dopiero potem szybko uległo to zmianie na korzyść słowacką. Jednakże zachodzi na Spiszu niemały paradoks: ludność można zaryzykować stwierdzenie w 100% słowacka, a posługuje się na co dzień polską gwarą. Ciekawe. Mimo utraty polskiej świadomości, Spiszacy są grupą ludności polskiej. Można ich teoretycznie porównać do dawnych Mazurów.

Oczywiście mowa o Spiszakach mieszkających dziś na Słowacji (okolice Kieżmarku i Lubowli). Bo Spiszacy z Polski to Polacy jak my.

O prawie sąsiednich Orawiakach można powiedzieć praktycznie to samo. Z tym, że na Orawie (czyli okolice miasta Twardoszyn i Namiestów; między Podhalem a Żywiecczyzną) odsetek ludności polskiej jest jeszcze mniejszy. Obecni Orawiacy Polacy zamieszkują jedynie kilka wsi przy samej granicy polsko-słowackiej (mowa oczywiście o stronie słowackiej; Orawiacy z Polski to Polacy jak my). Orawiacy posługują się gwarą orawską, dialektu małopolskiego, języka polskiego. Z tym, że każdy Orawiak ze Słowacji jest już Słowakiem i uważa się za Słowaka. Tak samo jak Spiszacy słowaccy. Są grupą ludności polskiej, lecz porzucili swoje korzenie. Tu także zachodzi ten sam paradoks z gwarą.