25.10.2020
Około ośmiu hektarów wynosi powierzchnia cmentarza parafialnego w Mińsku Mazowieckim. Choć początek funkcjonowania nadsrebrzańskiego miejsca wiecznego spoczynku trudny jest do ustalenia przypuszcza się, że powstało ono pod koniec osiemnastego stulecia. Najstarsze zabytkowe nagrobki, które jeszcze dziś można zobaczyć odwiedzając nekropolię datowane są natomiast na dziewiętnaste stulecie. Pieczołowicie odnawiane są jednymi z najcenniejszych obiektów zabytkowych znajdujących się w grodzie nad Srebrną. Co więcej wraz z grobami osób zasłużonych dla rozwoju miasta i kwaterami żołnierskimi stanowią one ważne świadectwo dziejów Mińska Mazowieckiego.
Pierwotne miejsce pochówku osób zmarłych w mieście nad Srebrną znajdowało się przy kościele parafialnym, obecnie posiadającym wezwanie Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Tymczasem modernizacyjne prace prowadzone u zbiegu ulic Kościelnej i Budowlanej doprowadziły także do ujawnienia innego obszaru na terenie Mińska Mazowieckiego, gdzie spoczywają nieznane nam obecnie osoby. Prawdopodobnie zostały pochowane tam w XVII wieku. Zgodnie z tym co napisano wcześniej ostatnie dekady następnego wieku przyniosły wyznaczenie nowego terenu pod lokalizację mińskomazowieckiego cmentarza. Powodów tego stanu rzeczy można upatrywać w dwóch przyczynach. Pierwszą z nich były względy sanitarne. – W pewnym momencie zorientowano się bowiem, iż istnieje silny związek pomiędzy ciałami zmarłych a zarazami, które szalały w Polce aż po XVIII, a nawet XIX w. – podkreśla historyk Damian Sitkiewicz. Założenie cmentarza podyktowane było również kurczącym się miejscem pochówku znajdującym się przy kościele. Początkowo nekropolia obejmowała około półtorahektarowy teren znajdujący się po obu stronach obecnej alei głównej. Rozwój tego obszaru następował w kierunku północnym, zaś w okresie powojennym we wschodnim.
Obecne poszerzanie jego powierzchni polega na uporządkowaniu pasa ziemi położonego tuż przy drodze dojazdowej do cmentarza komunalnego. Warto zauważyć, że na mińskomazowieckim miejscu wiecznego spoczynku można było wyróżnić, poza rzymskokatolicką, części prawosławną i mariawicką. Współcześnie ich dawne granice uległy zatarciu. Na opisywanym miejscu przetrwało kilka nagrobków osób wyznania prawosławnego. Wśród pochowanych tu osób prawdopodobnie przybyłych z organicznej części Rosji uwagę przede wszystkim zwraca czarny, granitowy, pomnik rotmistrza Lwa Romanowa. Służył on w stacjonującym przed pierwszą wojną światową w Mińsku Mazowieckim (wtedy Nowomińsku) 13 Pułku Ułanów Włodzimierskich. Najstarszym, obecnie, nagrobkiem znajdującym się na cmentarzu jest kamienna mogiła Władysława Ruloffa. Pochodzi ona z grudnia 1836 roku. O dziewięć lat młodszy jest okazały pomnik nagrobny hrabiego Bartłomieja Lanckorońskiego. Późniejszy właściciel majątku w Mistowie uczestniczył w powstaniach kościuszkowskim i listopadowym oraz w kampaniach napoleońskich. Za zasługi w bitwie pod Olszynką Grochowską został odznaczony Krzyżem Virtuti Militari. Co ciekawe ten zabytkowy obiekt był pierwszym odnowionym przez Towarzystwo Przyjaciół Mińska Mazowieckiego. Jego restaurację przeprowadzono, dzięki środkom finansowym zebranym w trakcie Społecznych Kwest Cmentarnych na Rzecz Ratowania Zabytkowych Nagrobków znajdujących się na cmentarzu parafialnym w Mińsku Mazowieckim.
Zaangażowanie TPMM pozwoliło do 2020 roku uratować od zniszczenia około trzydzieści nagrobków posiadających cechy zabytkowości. Wracając do dziewiętnastowiecznych mogił znajdujących się na nadsrebrzańskiej nekropolii należy wspomnieć, że są tu pochowani powstańcy styczniowi oraz urzędnicy pracujący w administracji powiatu stanisławowskiego, później nowomińskiego. Możemy wśród nich wymienić takie osoby jak m.in. Leopold John, Karol Jurkowski, Stanisław Przegaliński i Jan Nepomucen Piekałkiewicz. W wojsku rosyjskim służyli natomiast pochowani w mieście nad Srebrną podporucznik Maurycy Rudnicki (słynny nagrobek – drzewo) oraz podpułkownik Onufry Suryn. Wrażenie na osobach odwiedzających cmentarz posiadają postawione w ostatniej dekadzie XIX wieku oraz na przełomie stuleci pomniki nagrobne kobiet. Uwagę zwracają nagrobki Wandy Walerii z Wasilewskich Bissen, Aleksandry z Dybowskich Wolskiej, Jadwigi z Dybowskich Wolskiej, Kazimiery z Rydzykowskich Wojewódzkiej, a w szczególności Józefiny Żełotbruchow z domu baronowej von Fitingoff-Schell. Ostatni z wymienionych, znajdujący się niedaleko bramy głównej cmentarza, przedstawia modlącą się Matkę Boską. Dziewiętnastowieczne nagrobki zlokalizowane na mińskomazowieckim cmentarzu swoją liczbą zdecydowanie ustępują tym, które pojawiły się na jego obszarze w następnym stuleciu. Dwudziesty wiek przyniósł pochowanie w tym miejscu wielu osób ważnych nie tylko dla dziejów miasta, ale i istotnych w skali ogólnopolskiej. W związku z tym przybywając na cmentarz parafialny w mieście nad Srebrną możemy natknąć się na nagrobki m.in. znanej neuropatolog Ewy Osetowskiej, prawnika i historyka prawa Bolesława Olszamowskiego i jego syna adiutanta Marszałka Józefa Piłsudskiego Janusza Łaszczyc – Olszamowskiego, kolarza Feliksa Rawskiego, malarza Juliana Ceglińskiego członka Organizacji Bojowej Polskiej Partii Socjalistycznej Zygmunta Kazikowskiego oraz przewodniczącego Rady Pomocy Żydom „Żegoty” Juliana Grobelnego. Na długiej liście osób zasłużonych stricte dla Mińska Mazowieckiego, których nagrobki można zobaczyć na nekropolii wskażmy doktora Jana Huberta, inżyniera Aureliusza Chróścielewskiego, prezesa oddziału Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” Wacława Kołpaka oraz poetę i malarza Krzysztofa Szczypiorskiego.
Przy alei głównej znajdują się także miejsca spoczynku proboszczów kościoła p.w. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Mińsku Mazowieckim. Do ważnych miejsc znajdujących się w tej części miasta należą ponadto kwatery żołnierzy poległych lub zmarłych z ran w trakcie kampanii wrześniowo-październikowej 1939 roku. Tuż obok nich zlokalizowane są nierzadko symboliczne nagrobki bohaterek i bohaterów konspiracyjnej walki z okupantem niemieckim. W gronie tym godna zauważenia jest tablica upamiętniająca postać komendanta Obwodu Armii Krajowej „Mewa”, „Jamnik, „Kamień” Ludwika Wolańskiego ps. „Lubicz”. Nieopodal niego można dostrzec pamiątkowy krzyż oraz popiersie ks. Jerzego Popiełuszki. W drugiej dekadzie lat 80 – tych XX wieku spotykali się tym miejscu lokalni członkowie opozycji antykomunistycznej. Cmentarz parafialny w Mińsku Mazowieckim stanowi jedno z najważniejszych miejsc związanych z dziejami miasta nad Srebrną. Odwiedzając go warto pamiętać o pochowanych na jego obszarze osobach zasłużonych dla historii nadsrebrzańskiego grodu.
Materiał został przygotowany przez Fundację Aktywny Mińsk Mazowiecki we współpracy z Towarzystwem Przyjaciół Mińska Mazowieckiego jako część zadania „Wirtualna Ziemia Mińska” dofinansowanego przez Narodowe Centrum Kultury w ramach programu „Kultura w Sieci”.
