Mińskie Archiwum Cyfrowe

Wypisy ks. Władysława Roguskiego z ksiąg ziemskich i grodzkich liwskich z lat 1445-1795

opracował Andrzej Marek Nowik

Księgi sądowe ziemskie i grodzkie liwskie przez wieki były przechowywane w archiwum kancelarii ziemskiej i grodzkiej w istniejącej do dziś wieży bramnej zamku w Liwie. Ich treść dotyczyła zarówno spraw publicznych, jak i prywatnych spraw finansowych czy obrotu nieruchomościami i znajdowały w nich swój wyraz niemal wszystkie ważniejsze publiczne i prywatne sprawy drobnej szlachty licznie zamieszkującej ziemię liwską. Ze względu na szczególną moc dowodową ksiąg sądowych w okresie staropolskim i szczególny walor prawny dokumentów czy czynności po wpisaniu ich do ksiąg to właśnie wypisy z nich stanowiły obok nielicznych przywilejów istotną część archiwów rodowych. Dzieliły się one na księgi sądu ziemskiego i grodzkiego, przy czym w przypadku ziemi liwskiej uformowała się jedna kancelaria. Wcześniej zaczęto prowadzić księgi ziemskie, lecz z czasem większego znaczenia nabierały później zaprowadzone księgi grodzkie. (Mirosław Roguski, Kancelaria ziemska i grodzka liwska w XV-XVIII wieku, „Rocznik Liwski” VI (2012/2013), s. 55-83).

Po trzecim rozbiorze Polski w 1795 r. pod panowaniem austriackim w ramach Galicji Zachodniej kancelaria nadal funkcjonowała na zamku w Liwie. Gdy w 1810 r. Liw został włączony do Księstwa Warszawskiego, w którym obowiązywało nowe prawo o notariacie, na zamku liwskim miejsce dawnej kancelarii sądowej zajęła kancelaria pisarza aktowego powiatu węgrowskiego Piotra Żaboklickiego, której akta, przechowywane dziś w Archiwum Państwowym w Siedlcach, stanowią pewną kontynuację dawnych ksiąg sądowych liwskich. (Andrzej Marek Nowik, Projekt digitalizacji akt notarialnych na przykładzie najstarszych kancelarii węgrowskich, „Rocznik Liwski” VII (2014), s. 221-224.)

W późniejszym okresie księgi ziemskie i grodzkie liwskie przechowywane były w Archiwum Akt Dawnych w Siedlcach i na koniec w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie. W sumie zespół miał liczyć 460 ksiąg, łącznie z księgami z okresu rządów austriackich: ziemskie rozpoczynały się od 1445 r., a grodzkie od 1581 r.; wszystkie zostały całkowicie zniszczone w 1944 r. przez Niemców podczas powstania warszawskiego (Straty archiwów i bibliotek warszawskich w zakresie rękopiśmiennych źródeł historycznych, t. I, Archiwum Główne Akt Dawnych, Warszawa 1957, s. 198).

Po zniszczonych księgach pozostały świadectwa w postaci cytatów u korzystających z nich historyków oraz zbiory wypisów, spośród których lepiej znane są następujące:

1. Dziesięć średniowiecznych zapisek sądowych opublikowanych przez Zygmunta Wdowiszewskiego w artykule Inscriptiones clenodiales. Zapiski liwskie z XV wieku („Miesięcznik Heraldyczny” XI (1932) 1, s. 1-5).

2. Kilkadziesiąt kartek z wypisami z okresu średniowiecza, w znacznym stopniu wykorzystanymi we własnych publikacjach, znajdujących się w spuściźnie Kazimierza Dionizego Tymienieckiego w teczce z notatami rękopiśmiennymi z ksiąg mazowieckich w obwolucie Liw (Archiwum PAN w Poznaniu, zespół P. III - 40, sygn. 428).

3. Odpisy Akt sejmikowych ziemi liwskiej z lat 1512-1795 znajdujące się w Tekach Pawińskiego nr 5 (Biblioteka PAN w Krakowie, rkps nr 8322).

4. W zachowanej w maszynopisie pracy o. Walerego Roberta Sapek Świętochowskiego OP Ród Świętochowskich zostały wykorzystane dziesiątki wypisów z ksiąg grodzkich liwskich nr 1-12 z lat 1446-1557, które wykonał Adolf Mysłowski, zaś dla okresu późniejszego wykorzystane zostały już po zniszczeniu oryginałów wypisy wypożyczone od ks. Władysława Roguskiego (Archiwum Polskiej Prowincji O.O. Dominikanów w Krakowie, sygn. S 1215). Materiały dotyczące kwerend genealogicznych rodziny Świętochowskich znajdują się w Zbiorze Adolfa Erazma Mysłowskiego w Archiwum Państwowym w Piotrkowie Trybunalskim.

5. Zbiór licznych kopii z ksiąg liwskich znajduje się w Kolekcji dokumentów Heroldii Królestwa łaciego w Centralnym Państwowym Archiwum Historycznym Ukrainy w Kijowie.

Kolejny zbiór wypisów z ksiąg ziemskich i grodzkich liwskich stanowi część spuścizny ks. Władysława Roguskiego i do dziś znajduje się w rękach prywatnych. Został rozpoznany w 2015 r. przez Mirosława Zygmunta Roguskiego i Andrzeja Marka Nowika. Niniejsza publikacja w Mińskim Archiwum Cyfrowym zbioru wypisów ze zniszczonych ksiąg liwskich jest drugą w historii – 85 lat po artykule Zygmunta Wdowiszewskiego – i pierwszą od zakończenia II wojny światowej.

Wypisy ks. Władysława Roguskiego zapisane zostały na luźnych kartkach, zwykle jednostronnie. Wypisy dotyczą głównie przedstawicieli rodu Roguskich z Roguszyna w ziemi liwskiej, ponieważ służyły opracowaniu rodowodu ks. Władysława. Zostały sporządzone profesjonalnie na zamówienie w formie regestów w języku oryginału, a zatem głównie po łacinie, ponieważ wypisy po polsku pojawiają się dopiero od 1792 r.

W niniejszej publikacji poszczególne zdjęcia wypisów zostały podzielone na księgi ziemskie i grodzkie i oznaczone numerem księgi i numerem karty w księdze oraz rokiem sporządzenia aktu w nawiasie, w przypadku dwóch aktów na jednej stronie również numerem rzymskim w nawiasie, zaś w przypadku wypisów pisanych dwustronnie również oznaczeniem strony w nawiasie lub numerem egzemplarza w przypadku sporządzenia dwóch egzemplarzy wypisów. Wcześniejsze księgi uchodzące za ziemskie zostały tradycyjnie oznaczone jako grodzkie. Wypisy pochodzą głównie z podstawowej serii ksiąg – ksiąg inskrypcji (wpisów), co dodatkowo nie zostało zaznaczone; w późniejszym okresie występował podział na czystopisowe indukty („I”) i brudnopisy („M”). Nieliczne wypisy pochodzą z późnych ksiąg zobowiązań („OD”).

Do zbioru wypisów z ksiąg grodzkich i ziemskich dołączone zostały nieliczne wypisy z również zniszczonych ksiąg ingrosacji, stanowiących w czasach Galicji Zachodniej kontynuację ksiąg inskrypcji. Dołączone zostały również wypisy z zachowanej do dziś Metryki Koronnej, w tym z Metryki Mazowieckiej. W końcu dołączono spisaną w jednym zeszycie pracę ks. Władysława „Ród Roguskich” dotyczącą dziejów rodu i obejmującą również własny życiorys z 1964 r. Osobno zgrupowano wykonane artystycznie drzewo genealogiczne z notatkami do niego i wypisami z ksiąg metrykalnych.

Wypisy wymieniają następujące przydomki Roguskich (z odmianami):

Babik, Decz, Donat, Grodny, Gryz (Gryzik), Ir, Jurkowicz, Kolig, Kozik (Kozłowski), Krowik, Kulik, Kwaśnicki, Lupa, Margat, Papież (Papieżyk), Pazdej, Perkuła (Perkulik), Pęzik, Pijrkul, Rugol, Samel (Samelik, Samuelik), Smyk, Strzyż, Tarała, Sasin.

W wypisach oprócz Roguskich wymieniane są następujące nazwiska szlacheckie: Brochowski, Chrościcki, Czapski, Gliniecki, Jaczewski, Kałuski, Kamiński, Kącki, Komorowski, Kruszewski, Krypski, Kukowski, Laskowski, Mysłowski, Nojszewski, Obel, Orzechowski, Osiecki, Piotrowski, Pogorzelski, Polkowski, Połaski, Rabieński, Rowicki, Rozwadowski, Rusinowski, Skarżyński, Strupiechowski, Suchodolski, Szczurowski, Świętochowski, Truskowski, Wielądek, Zawadzki, Zbrożek, Żaboklicki i Żelazowski.

W wypisach występuje głównie drobna szlachta, która nie pełniła urzędów. Wymienieni urzędnicy są następujący: marszałek mazowiecki i starosta liwski Jakub z Łubek, podsędek liwski Mikołaj z Wierzbna, starosta latowicki Jakub Roguski Kwaśnicki z Roguszyna Kwaśnianki, kasztelan zakroczymski Jan Brochowski, woźny liwski Jan Rusinowski, burgrabia zamkowy i instygator ziemski liwski Jakub Roguski oraz rejent aktowy ziemski liwski Antoni Rogala Rozwadowski.

Wypisy dotyczą głównie dóbr i wsi szlacheckich w dobrach Roguszyno i określanych nazwami podwójnymi czy potrójnymi: Roguszyno Decie, Roguszyno Dzierzki, Roguszyno Kąty, Roguszyno Kąty Kozły, Roguszyno Kwaśnianka, Roguszyno Leśniki, Roguszyno Nowe, Roguszyno Nowe Połazie, Roguszyno Perkuły, Roguszyno Połazie, Roguszyno Połazie Kąty, Roguszyno Stare, Roguszyno Stare Dzierzki, Roguszyno Stare Kąty, Roguszyno Stare Kozły, Roguszyno Stare Osieckie, Roguszyno Wypychy.

Wymienione są również inne dobra i wsie szlacheckie: Borze Koszewnica, Goździec, Górki, Górki Kruszewiec, Karczewiec, Kąty, Komory Olchówka, Komory Wielądki, Krypy, Krypy Mścichy, Kwaśnianka, Łubki, Nojszewo, Orzechowo, Piotrowice, Pniewnik, Połazie, Połazie Czaple, Połazie Kąty, Połazie Ogrodzona Łąka, Połazie Osieckie, Połazie Trzcianka, Połazie Wielądki, Połazie Żabokliki, Rabiany, Rąbież, Rowiska, Skarżyno, Suchodół, Szczurowo, Szczurowo Kąty, Strupiechowo, Świętochowo, Świętochowo Pniewnik, Świętochowo Trawy, Wąsosze, Wielądki, Wierzbno, Żabokliki i Żelazowo.

Wypisy obejmują również siedem zapisek herbowych z XVI w. i wymieniają następujące herby: Awdaniec Roguskich, Bolesta Czapskich i Żaboklickich, Bończa (Jednorożec) Skarżyńskich, Jasieńczyk Strupiechowskich, Korab Piotrowskich, Lubicz Nojszewskich, Ostoja Koszewnickich i Wielądków, Pierzchała Krypskich, Prus Karczewskich i Szczurowskich, Rawicz Rowiskich oraz Wierzbowa Żelazowskich (księga grodzka nr 4, k. 181v, 182, 211v, 254 i 284v, nr 26, k. 638 oraz nr 36, k. 214).

Ks. Władysław Roguski (przydomek Papież), syn Stanisława i Rozalii z Żaboklickich, urodził się w 1889 r. w Sosnowem w parafii Oleksin. Dzieciństwo spędzał w Ignacowie pod Mińskiem Mazowieckim. W 1908 r. wstąpił w Warszawie do seminarium duchownego, święcenia kapłańskie przyjął w 1913 r. W 1938 r. został proboszczem nowo powstającej Parafii Matki Bożej Nieustającej Pomocy na Saskiej Kępie w Warszawie. W 1945 r. otrzymał przywilej rokiety i mantoletu. Przeszedł na emeryturę w 1960 r. Zmarł w Warszawie w 1971 r. i został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim.

Do przechowania spuścizny ks. Władysława przyczynił się Ryszard Roguski, syn rodzonego brata Romana, mgr biologii, zamieszkały w Mińsku Mazowieckim. W ten sposób spuścizna rękopiśmienna ks. Władysława Roguskiego stała się jednym z najcenniejszych zbiorów archiwalnych w Mińsku Mazowieckim.

Ksiegi ziemskie

Ksiegi grodzkie

Księgi ingrosacji

Metryka koronna

Ród Roguskich

Drzewo genealogiczne